Một số cấu trúc câu dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt không đúng về ngữ nghĩa và cách sửa lỗi

Cuốn sách "Giới thiệu chung về lí thuyết viễn thông" (General Introduction of Telecommunication Theory) của nhà xuất bản Thanh niên mà chúng tôi lựa chọn để nghiên cứu có nội dung khoa học thực tiễn và có giá trị. Trong phần dịch sang tiếng Việt tồn tại các lỗi về ngữ nghĩa, phong cách và chính tả.
1. Lỗi thuật ngữ, cụm từ và dấu câu:
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh

Sau đó ít lâu con người phát sinh ra tín hiệu bằng lửa có khả năng truyền đạt các thông tin có hiệu quả và nhanh chóng khi tới các vùng xa. (tr.23)	A little later, men invented the signal fire capable of transmitting messages effectively and rapidly to distant places. (tr.22)

Đối chiếu nghĩa các thuật ngữ phát sinh và invented cho thấy:
Phát sinh: dg. Bắt đầu sinh ra, nảy sinh ra (thường nói về cái không hay). Bệnh cúm thường phát sinh vào đầu mùa hè. Giải quyết mâu thuẫn mới phát sinh. Phát sinh vấn đề. (Viện Ngôn ngữ học, Từ điển tiếng Việt, NXB.Đà nẵng, 2003, tr.769).
Invented: v. To discover, as by study or inquiry; to find out; to devise; to contrive or produce for the first time; - applied commonly to the discovery of some serviceable mode, instrument, or machine. (Từ điển New Oxford, 2001).
Như vậy, có thể thấy rằng invented không thể dịch là phát sinh, mà phải dịch là tìm thấy hoặc phát hiện. Trong tiếng Việt, không tồn tại nghĩa con người phát sinh ra. Đây là các thuật ngữ có tương đồng về nghĩa và khó dịch sai.
Đối chiếu các cụm từ tín hiệu bằng lửa và signal fire cho thấy việc dịch cụm từ trên là không đúng bởi vì cụm từ signal fire là cụm từ có tương đồng trong tiếng Việt và được dịch là lửa dùng làm dấu hiệu (để ra hiệu, dùng làm tín hiệu).
Trong ngữ pháp Việt và Anh, trạng ngữ chỉ thời gian được phân biệt bởi dấu phẩy nếu đứng đầu câu để làm rõ nghĩa. Vì vậy, khi dịch sang tiếng Việt, dấu phẩy này cần được giữ nguyên vị trí. Như vậy, câu dịch trên cần phải sửa là:
Sau đó ít lâu, con người đã tìm ra lửa dùng làm tín hiệu có khả năng truyền đạt các thông tin có hiệu quả và nhanh chóng tới các vùng xa.
Trong câu dịch trên, theo chúng tôi, để câu ngắn gọn và dễ tiếp nhận hơn, có thể không dùng các:
Sau đó ít lâu, con người đã tìm ra lửa dùng làm tín hiệu có khả năng truyền đạt thông tin có hiệu quả và nhanh chóng tới các vùng xa.
2. Lỗi ngữ nghĩa trong câu:
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh

Đồng thời việc xác minh này đã đưa ra các dịch vụ đưa thư và thông báo. (tr.25)	Also, this invention started the messenger and mail services. (tr.24)

Đối chiếu nghĩa từ cho thấy started không thể dịch là đã đưa ra mà phải dịch là đã bắt đầu, là khởi nguồn của.
Đối chiếu nghĩa từ cũng cho thấy dịch messenger với nghĩa thông báo là không đúng, mà phải dịch là đưa tin.
Như vậy, câu dịch trên cần sửa là:
Đồng thời việc xác minh này đã bắt đầu các dịch vụ đưa thư và đưa tin.
Câu dịch đã chỉnh sửa trên, tuy nhiên vẫn chưa phù hợp với tư duy và cách vận dụng ngôn ngữ Việt, bởi vì có thể : bắt đầu một hiện tượng (Phát minh bắt đầu được phổ biến rộng rãi.), mà không phải: một hiện tượng bắt đầu một quá trình như câu dịch trên. Do vậy, câu tiếng Anh có thể dịch như sau:
Đồng thời việc xác minh này là khởi nguồn của các hoạt động dịch vụ đưa thư và đưa tin.
3. Lỗi ghép nghĩa từ và dấu câu:
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh

Trong thế kỉ 21, việc phát triển áp dụng có tính thực tế về công nghệ liên quan đang tiếp tục phát triển nhanh chóng và trong quá trình đó, cách mạng hóa thế giới chúng ta. (tr.25)	In the XXI century, the development and practical applications of related technology have continued to accelerate and, in the process, revolutionized our world. (tr.24)

Đối chiếu nghĩa từ cho thấy cụm từ the development and practical applications bao gồm một từ development và một nhóm từ riêng biệt practical applications được nối với nhau bằng and và được xác định bởi quán từ xác định the. Tương đồng của cụm từ trên trong tiếng Việt là sự phát triển và ứng dụng thực tế.
Đối chiếu nghĩa từ cũng cho thấy các từ development và applications đều có gốc của động từ cùng nghĩa là develop và apply. Vì vậy, khi chuyển dịch sang tiếng Việt, cụm từ này có thể dịch theo dạng cấu trúc V - O (vị ngữ - phó từ). Đây là một trong các cấu trúc tương đồng Anh - Việt.
Cụm từ in the process tiếng Anh khi nằm giữa hai dấu phẩy thì không còn giữ nguyên ý nghĩa ban đầu, mà trở thành từ đệm, thành ngữ và có tương đồng trong tiếng Việt là cùng lúc. Trong trường hợp trên, từ đệm trong tiếng Việt cũng phải được ngăn cách bởi hai dấu phẩy như trong tiếng Anh.
Như vậy, câu dịch trên cần được chỉnh sửa như sau:
Trong thế kỉ 21, việc phát triển và ứng dụng thực tế các công nghệ liên quan tiếp tục tăng tốc và, cùng lúc, cách mạng hóa thế giới chúng ta.
4. Các loại lỗi khác:
4.1. Lỗi ngữ pháp:
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh

Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ tổng đài có khả năng xử lí các cuộc gọi đường dài tự động nhanh chóng đã tăng lên. (tr.33)	After the war, the demand for switching systems capable of processing toll calls automatically and rapidly was increased. (tr.32)

Trong tiếng Anh, trạng ngữ được phân biệt bởi vĩ tố -ly và đứng sau động từ và phó từ. Trong tiếng Việt, trạng ngữ có thể phân biệt được nhờ thêm từ một cách. Trong trường hợp dễ làm người đọc hiểu nhầm, các cấu trúc dạng như trên cần được dịch là:
Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ tổng đài có khả năng tự động và nhanh chóng xử lí các cuộc gọi đường dài đã tăng lên.
Hoặc : Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ tổng đài có khả năng xử lí một cách tự động và nhanh chóng các cuộc gọi đường dài đã tăng lên.
4.2. Lỗi chuyển dịch cấu trúc :
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh

Một kết quả không may mắn là nhiều sự khác biệt của khuôn khổ tín hiệu điều khiển và thủ tục tiến hành. (tr.173)	An unfortunate result was that many varieties of control signal format and procedures evolved. (tr.172)

Câu trên có cấu trúc là một trong các cấu trúc đặc trưng trong văn bản khoa học tiếng Việt, nhưng dưới dạng cấu trúc không hoàn toàn giống cấu trúc tiếng Anh. Câu trên cần dịch như sau:
Một điều không may là có sự tiến triển của nhiều loại quy trình và dạng thức tín hiệu điều khiển.
4.3. Lỗi chuyển dịch cấu trúc "both... and... "
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh

Khuôn khổ điều khiển phụ thuộc vào bản chất của cả hai hệ thống truyền dẫn và thiết bị đầu cuối của chúng. (tr.173)	The control formats depend on the nature of both the transmission system and its terminal equipment. (tr.172)

Both trong tiếng Anh tương đương với cả... và... , cả... và cả... Trong trường hợp trên, không thể dịch cả hai... và... , vì cấu trúc này của tiếng Việt không tương đương với both trong tiếng Anh. Do vậy, câu trên cần dịch như sau:
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của cả hệ thống truyền dẫn và thiết bị đầu cuối của chúng. Hoặc:
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của cả hệ thống truyền dẫn và cả thiết bị đầu cuối của chúng.Hoặc:
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của cả hai: hệ thống truyền dẫn và thiết bị đầu cuối của chúng.
4.4. Lỗi chuyển dịch các thành phần câu:
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh

Ngoài ra, để thực hiện chuyển mạch phân chia thời gian có thể dùng các chuyển mạch thời gian để trao đổi khe thời gian và chuyển mạch phân chia thời gian để trao đổi theo không gian các khe thời gian được phân chia theo thời gian. (tr.45)	In addition, for realization of time division switching, time switches for exchanging time slot and time-shared division switches for exchanging spatially the time divided time slots are avaliable. (tr.44)

Câu trên cần sửa lại như sau:
Ngoài ra, để thực hiện chuyển mạch phân chia thời gian, có thể dùng các chuyển mạch thời gian để trao đổi khe thời gian và dùng chuyển mạch phân chia thời gian để trao đổi theo không gian các khe thời gian được phân chia theo thời gian.
Tài liệu tham khảo


1. Tiếng Việt và dạy đại học bằng tiếng Việt, 1967, KHXH, H.
2. Nguyễn Tài Cẩn (chủ biên) 1981, Một số vấn đề ngôn ngữ học Việt Nam, Nxb.ĐH&THCN, H.
3. Trần Ngọc Thêm 1998, Hệ thống liên kết văn bản tiếng Việt, Giáo dục, H.
4. Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt về mặt từ ngữ 1984, KHXH, H.
5. Vương Toàn (chủ biên) 1998, Việt ngữ học ở nước ngoài, H.
6. Ngôn ngữ và Văn hóa - 990 năm Thăng Long - Hà Nội 2000, Kỉ yếu hội thảo của Hội Ngôn ngữ Hà Nội và Khoa Ngôn ngữ Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội.
7. Pụmpanski A.E. 2002, Dịch văn bản khoa học và kĩ thuật sang tiếng Anh. Người dịch : Đào Hồng Thu, KHKT, H.
8. Các sách giáo khoa và tài liệu tham khảo tiếng Việt thực hành (chương trình dành cho đại học đại cương).
9. Các nguyên tắc phiên âm tiếng nước ngoài (các bài báo, tạp chí 1998, 1999).
10. Các sách về việc soạn thảo các thể loại văn bản khoa học và kĩ thuật.
Nguon:http://thuvienkhoahoc.com/tusach/Ph%C3%A2n_t%C3%ADch_%C4%91%E1%BB%91i_chi%E1%BA%BFu_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_trong_vi%E1%BB%87c_d%E1%BA%A1y_v%C3%A0_h%E1%BB%8Dc_ti%E1%BA%BFng#M.E1.BB.99t_s.E1.BB.91_c.E1.BA.A5u_tr.C3.BAc_c.C3.A2u_d.E1.BB.8Bch_t.E1.BB.AB_ti.E1.BA.BFng_Anh_sang_ti.E1.BA.BFng_Vi.E1.BB.87t_kh.C3.B4ng_.C4.91.C3.BAng_v.E1.BB.81_ng.E1.BB.AF_ngh.C4.A9a_v.C3.A0_c.C3.A1ch_s.E1.BB.ADa_l.E1.BB.97i