Lỗi loại từ trong tiếng Việt của người nước ngoài (phần 2)

1. Một vài cơ sở lí luận


Lỗi (error), theo quan điểm tri nhận, là một hiện tượng đương nhiên trong quá trình người học thủ đắc một ngoại ngữ. Lỗi không phải là hiện tượng tiêu cực trong quá trình học ngoại ngữ, không phải là phiên bản méo mó của ngôn ngữ đích mà lỗi thể hiện sự tham gia tích cực của người học trong quá trình thủ đắc ngôn ngữ đích, thể hiện những chiến lược quan trọng mà người học áp dụng để khám phá ngôn ngữ đích, và lỗi là chứng cứ rõ ràng nhất về hệ thống ngôn ngữ đang phát triển của người học - ngôn ngữ trung gian (Interlanguage). Ngôn ngữ trung gian này luôn biến đổi trong quá trình người học thủ đắc ngôn ngữ đích và tiệm tiến đến ngôn ngữ đích nhưng không thể trở thành ngôn ngữ đích hoàn toàn. Người khởi xướng cho quan niệm "cách mạng" về lỗi này là Pit Corder với hàng loạt công trình để lại những dấu ấn rõ nét và giúp định hướng cho ngành phân tích lỗi (Error Analysis) (Corder, 1973, 1981...). Những nhà ngôn ngữ học ứng dụng có cách nhìn mới đối với lỗi bao gồm L. Selinker (1992), J.C. Richards (1985) và R. Ellis (1992)...
Có 2 loại lỗi chính xuất hiện trong quá trình học một ngoại ngữ. Đó là lỗi tự ngữ đích (Intralingual Error) và lỗi giao thoa (Interlingual Error). Lỗi tự ngữ đích là loại lỗi sinh ra do những yếu tố trong nội bộ ngôn ngữ đích và do người học "mượn" những tri thức đã biết về ngôn ngữ đích. Lỗi giao thoa là lỗi sinh ra do người học mượn những tri thức có trước từ tiếng mẹ đẻ.
Có mấy nguyên nhân sau có thể tạo ra lỗi trong quá trình thủ đắc ngoại ngữ:

1. Vượt tuyến (Overgeneralization), chiến lược người học nới rộng những quy tắc ngôn ngữ ra ngoài phạm vi của nó. Ví dụ có người học nói: "chào anh" khi gặp phụ nữ, mà lẽ ra phải nói "chào chị". Người học đã vượt tuyến, tức sử dụng tri thức đã biết để "khám phá" tiếng Việt.
   
2. Chuyển di (Transfer), chiến lược người học mượn những tri thức đã có trong tiếng mẹ đẻ để khám phá ngôn ngữ đích. Ví dụ người Nhật có thể nói một câu tiếng Việt theo trật tự tiếng Nhật như sau: "sắp tàu đến" trong khi tiếng Việt thì phải nói là "tàu sắp đến".
   
3. Chiến lược giao tiếp (Communication strategies), chiến lược người học tìm mọi cách để giao tiếp mặc dù câu nói có sai ngữ pháp. Ví dụ một người do không biết từ "nạo vét" nên đã nói "Người ta đang giặt hồ Thiền Quang".
   
4. Chuyển di giảng dạy (Transfer of training), đây là trường hợp các tài liệu giảng dạy và các lời giải thích không bao quát hết hoặc giải thích chưa chính xác cách dùng và ý nghĩa của các đơn vị ngôn ngữ, làm cho người học mắc lỗi. Ví dụ từ "đã", có người nước ngoài nói: "Hôm qua tôi đã dậy lúc bảy giờ, sau đó tôi đã rửa mặt, đã ăn sáng, đã uống cà phê, đã đánh răng, đã đi học."
   

2. Khảo sát lỗi loại từ trong tiếng Việt


Những bài nghiên cứu về việc dạy và học tiếng Việt như một ngoại ngữ đã xuất hiện khá nhiều trong những tập kỉ yếu vào những năm 70, 80 và 90... Cũng đã có một số công trình khảo sát lỗi tiếng Việt của người nước ngoài (Đại học Tổng hợp HN, 1975; Đại học Tổng hợp Tp. HCM, 1995; Đại học Quốc gia HN, 1997). Những nghiên cứu này đã có một số đóng góp nhất định về mặt tư liệu. Tuy nhiên, những nội dung được trình bày thường chỉ dừng ở dạng "kinh nghiệm", hoặc nêu vấn đề, thiếu hẳn sự dẫn dắt của lí luận về quá trình thủ đắc tiếng Việt như một ngoại ngữ, vì vậy cách lí giải của đại bộ phận những nghiên cứu này vẫn bị ảnh hưởng bởi lí luận khá cũ là lỗi của người học sinh ra chỉ do ảnh hưởng của thói quen từ tiếng mẹ đẻ mà chưa nhìn thấy nguyên nhân đa chiều gây nên lỗi như là những chiến lược học ngoại ngữ. Công trình của chúng tôi có lẽ là công trình nghiên cứu lỗi ngữ pháp tiếng Việt của người nước ngoài đầu tiên dựa vào một lí thuyết khoa học, cố gắng làm sáng rõ một số hiện tượng thực tế trong sản phẩm ngôn ngữ do người học tạo ra. Trong phạm vi bài này, chúng tôi trình bày về lỗi loại từ trong tiếng Việt của người nước ngoài mà chưa có công trình nào đề cập một cách cụ thể và lí giải một cách thuyết phục. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cố gắng:

• Miêu tả và giải thích trên cơ sở khoa học lỗi sử dụng loại từ trong tiếng Việt của người nước ngoài.
  
• Khẳng định được lỗi loại từ là những lỗi tự ngữ đích.
  
• Đề xuất một số giải pháp khắc phục lỗi được thể nghiệm trong giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài.
  

Công việc của chúng tôi là giảng dạy tiếng Việt cho người nước ngoài. Đối với công việc này, thuật ngữ "loại từ" đã trở nên quen thuộc và tiện dùng nên chúng tôi tạm sử dụng thuật ngữ này, tuy nhiên, với một nội dung rộng hơn cách hiểu cũ, tức với ý nghĩa của danh từ đơn vị. Tất cả các danh từ đơn vị dùng để tính toán, cá thể hoá sự vật đều được chúng tôi coi là "loại từ". Phải nói rằng "loại từ" là một trong những từ loại khá đặc biệt trong tiếng Việt, và trong các vị trí ở ngữ đoạn danh từ, lỗi loại từ chiếm tỉ lệ cao nhất (203 trường hợp), trong khi đó, những-các (62 trường hợp); tất cả, cả, mọi (44 trường hợp). Tư liệu của chúng tôi cho thấy người nước ngoài nói chung (không phân biệt bản ngữ thuộc đơn lập hay biến hình hoặc chắp dính) thường sử dụng sai loại từ trong những dạng sau:

1. Dùng thiếu loại từ: 67, trong đó: (a) có "những" thiếu loại từ: 26; (b) có số từ thiếu loại từ: 25; và (c) thiếu loại từ: 18.
   
2. Dùng thừa loại từ: 51.
   
3. Chọn sai loại từ: 85.